Wateroverlast door hoosbuien op 4 juli 2021

Op 4 juli 2021 werd ons land wederom aangedaan door zware buien die op verschillende plaatsen, met name in het oosten van het land, voor wateroverlast hebben gezorgd. In dit artikel volgt een analyse van de verwachting voor deze dag in ons waarschuwingssysteem voor extreme neerslag.

Een dag van tevoren

Net als vele voorgaande extreme neerslaggebeurtenissen deze zomer, viel de extreme neerslag dit keer weer in het weekend. De eerste signalen hiervoor waren al gedurende de vorige week aanwezig. Op donderdag gaf het KNMI al aan dat er voor de zondag kans was op zwaar onweer met 60% kans op een code geel. Op zaterdagochtend kwam de situatie van zondag ook binnen de verwachtingshorizon van het Harmonie MOS-model; het model dat in ons waarschuwingssysteem wordt gebruikt voor de komende 48 uur. In Figuur 1 staat de verwachting zoals gegeven op zaterdag 3 juli om 12:00 uur. Deze verwachting is geldig van zondag 4 juli 08:00 uur tot maandag 5 juli 08:00 uur. In deze verwachting zien we dat er met name in het (noord)oosten kans is op veel neerslag. De kansen op neerslagsommen boven de 25 mm lopen op tot 30% en er is zelfs tot 15% kans op meer dan 40 mm neerslag in een dag. De potentiële piekbui, de indicator voor de pieken die in de extreme buien kunnen voorkomen, geeft in de regio Emmen de hoogste waarden (tot 51 mm).

Figuur 1. De verwachting voor zondag 4 juli 08:00 uur tot maandag 5 juli 08:00 uur, uitgegeven op zaterdag 3 juli 12:00 uur. In de linker en de middelste kaart staat de overschrijdingskans op gemeenteniveau weergegeven voor respectievelijk > 25 mm/dag en > 40 mm/dag. Gele kleuren staan voor > 10%, oranje voor > 25%. In de rechter kaart staat de potentiële piekbui op gemeenteniveau weergegeven. Bron: HydroNET. (Klik hier voor een vergroting)

Zondagochtend

Zoals we vaker hebben gezien deze zomer, wijzigt de verwachting nog iets als de situatie dichterbij komt in de tijd. De verwachting van zondag 4 juli om 12:00 uur staat weergegeven in Figuur 2. Deze verwachting is ook geldig voor zondag 4 juli 08:00 uur tot maandag 5 juli 08:00 uur. We zien in de nieuwste verwachting dat de locatie van de extreme neerslag nog op dezelfde locatie zit als een dag eerder verwacht. Het gebied met een hoge kans op extreme neerslag is iets uitgebreid en de maximale waarden zijn ook wat hoger geworden. Dit is iets dat vaker gebeurt bij dit soort situaties. Hoe korter de situatie bij is, des te beter het model de extreme waarden kan verwachten. In deze modelrun zaten kansen op 25 mm per dag in een groter gebied op meer dan 25% (oranje in het linker plaatje), met een maximum tot 34% in Hoogezand. De kansen op meer dan 40 mm per dag waren ook voor een groter gebied meer dan 10% (geel in het middelste plaatje) dan een dag eerder verwacht, met de hoogste waarden van 22% in de omgeving van Hardenberg. De potentiële piekbui was ook toegenomen ten opzichte van een dag eerder en gaf op zondagmiddag waarden tot 60 mm.

Figuur 2. De verwachting voor zondag 4 juli 08:00 uur tot maandag 5 juli 08:00 uur, uitgegeven op zondag 4 juli 12:00 uur. In de linker en de middelste kaart staat de overschrijdingskans op gemeenteniveau weergegeven voor respectievelijk > 25 mm/dag en > 40 mm/dag. Gele kleuren staan voor > 10%, oranje voor > 25%. In de rechter kaart staat de potentiële piekbui op gemeenteniveau weergegeven. Bron: HydroNET. (Klik hier voor een vergroting)

Als de bui valt

Aan het begin van de middag ontstonden de eerste buien in het oosten van het land en trok een brede band met buien vanuit België ons land binnen. Om de buien, en de kans op wateroverlast, op korte termijn goed te kunnen monitoren gebruiken wij het radar nowcast ensemble, die tot 2 uur vooruit een verwachting geeft van de huidige situatie.

Laten we even inzoomen op de situatie in de omgeving van Dalfsen. Rond een uur of vijf in de middag ontstond er een felle bui boven Dalfsen. Deze bui ontwikkelde zich snel. In Figuur 3 staat de verwachting weergegeven die geldig was tussen 17:15 uur en 19:15 uur. We zien dat er hoge kansen waren op > 25 mm in 2 uur en zelfs tot 40% kans op > 40 mm in 2 uur. De potentiële piekbui liep op tot 60 mm in 2 uur tijd. Uiteindelijk is in Dalfsen tot 60 mm neerslag gevallen tussen 16:45 uur en 19:15 uur met flinke wateroverlast tot gevolg.

Figuur 3. De verwachting voor zondag 4 juli 17:15 uur – 19:15 uur, uitgegeven op 17:30 uur. In de linker en middelste kaart staat de overschrijdingskans op gridniveau weergegeven voor respectievelijk > 25 mm/dag en > 40 mm/dag. Deze kaarten zijn ingezoomd op de westelijke helft van Overijssel. In de rechter kaart staat de potentiële piekbui weergegeven. Deze kaart is nog verder ingezoomd op het gebied rondom Dalfsen. Bron: HydroNET. (Klik hier voor een vergroting)

Analyse achteraf

Zondag 4 juli was weer een dag met felle buien. De verwachting een dag van tevoren was al erg nauwkeurig qua locatie en op de ochtend zelf werden ook de potentiële hoeveelheden redelijk ingeschat door het model. De meeste neerslag werd verwacht en viel ook in het oosten van het land. Er hebben meer gebieden in Nederland last gehad van wateroverlast, zoals in Breda, maar de totale neerslagsom die daar viel komt goed overeen met de te verwachten piek in die regio. We kunnen dus concluderen dat de verwachting van het 48 uurs-model een goede indicator was voor de te verwachten wateroverlast.

Voor de situatie in de komende 2 uur gebruiken we het, nog nauwkeurigere, radar nowcast ensemble. We hebben gezien dat deze voor Dalfsen ook een goede indicator was voor de extreme neerslaghoeveelheden. Echter kunnen we wel concluderen dat het algoritme de buien pas oppikt als deze al eenmaal ontstaan zijn. Hierdoor is de informatie voor Dalfsen wel redelijk laat bekend– op het moment dat de bui al aan het vallen is. De bredere neerslagband die vanaf het begin van de middag over Brabant – en vervolgens over Utrecht en Gelderland – trok, zat juist veel beter in het radar nowcast ensemble. Dit komt omdat deze neerslag al ontstaan was en daardoor ook continue in het systeem meegenomen wordt. We kunnen hier dus concluderen dat het radar nowcast ensemble op korte termijn een nauwkeurigere verwachting kan maken, maar dat het systeem niet feilloos – en soms te laat om te kunnen handelen – is bij de meest lokale en snel opkomende buien.