Overvloedige regenval op 29 april 2021

Na een winter waarin het waarschuwingssysteem voor extreme neerslag vooral technisch is getest door middel van kleine hoeveelheden neerslag, was er 29 april voor de eerste keer echt sprake van overvloedige neerslag. Op deze dag vielen extreme hoeveelheden die slechts enkele keren per jaar voorkomen. Kortom, een uitstekend moment om nu terug te kijken hoe de verwachtingen er op verschillende momenten uitzagen en hoe he­­­t waarschuwingssysteem heeft gewerkt.

Tot eind april was het meerdere weken nagenoeg droog. Ongeveer 5 dagen van te voren werd duidelijk dat deze droge periode abrupt zou eindigen rond 29 april met mogelijk veel neerslag. Op zaterdag 24 april was de verwachting volgens het waarschuwingssysteem: 30% kans op > 10 mm/dag en 10-15% kans op > 20 mm/dag, met de nadruk op Noordoost-Nederland. Naarmate de week vorderde was de verwachting consistent met een toenemende kans op veel neerslag, al varieerde de locatie van het maximum, zoals gebruikelijk bij weersverwachtingen voor langere tijd vooruit. Op woensdagochtend kwam de situatie voor het eerst binnen de verwachtingstermijn van het HARMONIE-MOS model, die tot 48 uur vooruit beschikbaar is.

Figuur 1: Waarschuwingssysteem dashboards voor de kans op > 10 mm/dag (links), kans op > 25 mm/dag (midden) en de potentiële piekhoeveelheid neerslag in mm/dag (rechts) voor 29 april 2021 00:00-24:00u. Deze verwachting was beschikbaar op woensdag 28 april 06:00u, op basis van HARMONIE-MOS.

In Figuur 1 is de verwachting te zien die woensdagochtend om 6:00 uur beschikbaar was; meer dan 50% kans op > 10 mm/dag en 20% op > 25 mm/dag in een groot gebied rondom de Randstad. De verwachting piekhoeveelheid neerslag is op dat moment ca. 40 mm rondom Amsterdam. Dit is dus een duidelijke indicatie dat er ‘morgen’ een gerede kans is op veel neerslag. De kans op schade en overlast zal, gezien de droge voorgeschiedenis, waarschijnlijk mee vallen, maar voor een gemeente of waterschap zijn deze indicaties zeer bruikbaar voor het nemen van eventuele voorzorgsmaatregelen.

Gedurende de woensdag wordt dit beeld bevestigd door de nieuwe modelruns. De kans op veel neerslag wordt met elke nieuwe modelrun groter (ook vaak een teken dat er mogelijk veel neerslag kan vallen), terwijl de locatie meer naar het noordoosten verschuift en dus niet meer boven de Randstad ligt. Op donderdagochtend vroeg is de verwachting nog meer naar boven bijgesteld en is het vrijwel zeker dat er ‘vandaag’ ergens in midden-Nederland veel neerslag (> 30 mm) zal vallen, zie Figuur 2. Rondom Flevoland en Harderwijk is de verwachting op dat moment: 85% op > 10 mm/dag, 60% op > 25 mm/dag, en een potentiële piekhoeveelheid van ca. 70 mm rondom Zeewolde. Op dat moment regent het al in Zeeland en komt het derde deel van het waarschuwingssysteem in beeld: de radar nowcast op basis van STEPS.

Figuur 2: Waarschuwingssysteem dashboards voor de kans op > 10 mm/dag (links), kans op > 25 mm/dag (midden) en de potentiële piekhoeveelheid neerslag in mm/dag (rechts) voor 29 april 2021 00:00-24:00u. Deze verwachting was beschikbaar op donderdag 29 april 04:00u, op basis van HARMONIE-MOS.

De overvloedige neerslag van 29 april werd veroorzaakt door frontale neerslag die meerdere uren boven dezelfde plek bleef rondtollen, in tegenstelling tot de gebruikelijkere zomerse onweersbuien die juist in zeer korte tijd enorm veel neerslag en dus wateroverlast kunnen veroorzaken. Dit was ook duidelijk te zien in de radar nowcast van donderdag 29 april, waar de kans op > 10 mm in 2 uur lange tijd zeer groot was boven hetzelfde gebied. Boven het Markermeer en omgeving was hier gedurende ca. 5 uur (van 10-15 uur) sprake van. Op meerdere momenten was er 100% kans op > 10 mm in de komende 2 uur. Toch was het ook duidelijk dat er nooit extreem veel neerslag in korte tijd zou vallen, want de kans op > 25 mm/2uur was zeer klein (< 10%).

Figuur 3: Waarschuwingssysteem dashboards voor de kans op > 10 mm/2uur voor 29 april 11:15u (links) en 13:15u. Deze verwachting was beschikbaar op donderdagmiddag 29 april, op basis van STEPS radar nowcast ensembles.

Na al deze verwachtingen is natuurlijk de grote vraag: hoeveel regen is er uiteindelijk ook daadwerkelijk gevallen? Volgens de geaccumuleerde radarbeelden (data is wel gecorrigeerd, maar nog niet officieel gevalideerd) is er rondom het Markermeer op grote schaal meer dan 40 mm in 24 uur gevallen (oranje kleuren), met rond de dijk Enkhuizen-Lelystad meer dan 60 mm (Figuur 4). Het maximum ligt rondom de Markerwadden en bedraagt 87 mm. De geobserveerde waarden van omliggende KNMI-stations waren iets lager (Lelystad airport 54 mm en Berkhout 35 mm), dus wellicht dat de radar de neerslag iets heeft overschat. Los daarvan zijn er op 29 april 2021 rondom het Markermeer neerslagsommen gevallen van 50-70 mm in 24 uur die slechts enkele keren per jaar in Nederland voorkomen.

Figuur 4: Geobserveerde neerslag door de KNMI radar voor 29 april 00:00-24:00u (links) en uurlijkse neerslag voor een gridpunt nabij Lelystad (grafiek rechts). NB: Radardata heeft al correcties ondergaan, maar is nog niet definitief.

Concluderend kunnen we stellen dat het verwachtingssysteem de neerslag tijdig in het vizier had en ook tijdig een waarschuwing af gaf voor mogelijk extreme hoeveelheden. De piekhoeveelheden van 40-60 mm zaten ook heel goed in de richting van de daadwerkelijk gevallen neerslag. De locatie van de maxima kwam in deze verwachting niet helemaal overeen. Zo werd er bijvoorbeeld ten zuiden van Flevoland veel neerslag verwacht, maar daar is uiteindelijk minder dan 10 mm gevallen. Omdat het de periode voorafgaand aan de neerslag droog was, heeft de neerslag gelukkig weinig overlast veroorzaakt.

Aan het einde van de pilot en het zomerseizoen zullen er ook nog kwantitatieve evaluaties volgen waarin het systeem ook statistisch wordt geanalyseerd.